Introductie
Suster Bertken is een zeer actieve studentenvereniging. Dat heeft ook het afgelopen jaar weer bewezen.
Op 6 oktober 2016 werd het jaar geopend met een zeer geanimeerde en interessante lezing van professor Herman Pleij over Erasmus. Het is in 2016 500 jaar geleden dat Desiderius Erasmus zijn Novum Instrumentum publiceerde: het Nieuwe Testament in het oorspronkelijke Grieks, van groot belang voor de reformatie. Erasmus beschouwde dit als zijn levenswerk.
De lezing werd gevolgd door de algemene ledenvergadering, waarbij afscheid werd genomen van drie gewaardeerde bestuursleden Alieds Langeveld, Kees van Putten en Ronald van de Stolpe. Zij werden opgevolgd door Rick Dekker en Manfred Weisz. Tijdens de ledenvergadering werd ook een doorkijkje gegeven naar het komende verenigingsjaar. Het zou een jaar worden vol met lezingen en excursies. Die voorspelling is ruimschoots waargemaakt. Hieronder volgt een beknopt overzicht.
De studieclubs
Onze zes studieclubs hebben het afgelopen jaar tal van inspirerende bijeenkomsten gehouden.
Denk bijvoorbeeld aan de filosofieclub die het klassieke, maar nog steeds actuele werk van Hans-Georg Gadamer Waarheid en Methode besprak. In dit boek verzet Gadamer zich tegen de opvatting dat kennis en waarheid alleen bereikbaar zijn via streng wetenschappelijke methodes. In plaats daarvan verdedigt hij de praktijk van het interpreteren, die zowel in het dagelijks leven als in de wetenschap het onvermijdelijke uitgangspunt vormt van de zoektocht naar kennis en waarheid.
Een ander voorbeeld is de bespreking door de literatuurclub van de vrij onbekende Perzische Brieven/Lettres Persanes van Montesquieu, verschenen in 1721. De brieven hebben betrekking op twee Perzen, Usbek en Rica, die op reis gaan naar Frankrijk. Vol verbazing bekijken ze het leven in Frankrijk. Ze vergelijken dat met het leven in Perzië vertellen daarover in hun brieven naar huis. Ze blijven acht jaar rondreizen en gaan ondertussen de Franse cultuur steeds beter begrijpen. Dank zij die verschillen in personages en omstandigheden kan Montesquieu verschillende meningen en veranderingen van mening van mening laten zien. Montesquieu mengt exotisme, satirisch commentaar op zeden en gewoonten en filosofische bespiegelingen op een boeiende manier.
Donderdag 26 november 2016 gingen de leden van de film en operaclub de documentaire bekijken over de spectaculaire mislukking van de verfilming van Don Quichot door Terry Gilliam (van Monty Python) met Johnny Depp in de hoofdrol. Gilliam staat bekend om zijn filmische mislukkingen. Er zijn veel meer documentaires over het al dan niet gelukt produceren van films: bijvoorbeeld Apocalyps now en Fitzcarraldo. Maar deze documentaire over Gilliams mislukking stond garant voor een boeiende avond over filmisch strijden tegen windmolens.
Een laatste voorbeeld die ter illustratie in dit jaarverslag wordt genoemd is de excursie van de studieclub actuele kunst naar Bridget Riley: The Curve Paintings 1961-2014, in het Gemeentemuseum Den Haag. Met een ongekend streven naar helderheid, en met grote precisie en discipline werkt Bridget Riley (1931) al ruim vijftig jaar aan haar sensationele oeuvre. De Britse kunstenaar staat bekend om haar kleurrijke doeken en optische effecten, waarmee ze een breed publiek voor abstracte kunst weet te interesseren. Ze maakt werk op het platte vlak, maar door de duizelingwekkende lijnen lijkt het op te bollen, te vervormen of te golven. Riley weet kleur en vorm, de traditionele ingrediënten van de schilderkunst, in strak georkestreerde bewegingen zo tegen elkaar uit te spelen dat de toeschouwer zich vaak overweldigd voelt.
Deze voorbeelden zijn slechts een greep uit het brede en gevarieerde pakket aan lezingen, besprekingen en excursies van de studieclubs in het afgelopen studiejaar. Een uitgebreid overzicht is te vinden op de website van onze vereniging.
Lezingen en excursies
De studieclubs zijn niet de enige actieve onderdelen van de vereniging. Ook vanuit het bestuur werden de nodigde activiteiten opgezet en begeleid. Ook hieruit ter illustratie een greep:
Na de jaaropening op 6 oktober 2016 hield op 13 december 2016 dr. Edwin van Meerkerk ter ere van het 500 jarig jubileum van het boek Utopia van Thomas More en ter voorbereiding van de excursie naar Leuven, een boeiende lezing. De lezing gaf een inkijk in het boek en het leven van Thomas Moore en was een zeer goede voorbereiding op de excursie naar Leuven. Op de website is een video opname van de lezing te vinden voor diegenen die de lezing hebben gemist of nogmaals willen volgen.
Het nieuwe jaar werd -bijna traditioneel- gevierd met een heerlijke maaltijd, verzorgt door Leny Noordermeer, Ineke de Groot en door Joke Hormann. Ruim 30 leden hebben in een gezellige sfeer de traditionele nieuwjaarsreceptie bijgewoond. De bijeenkomst werd muzikaal luister bijgezet door Frank de Kleer. Hij vertelde hoe sinds de 18e eeuw muziekstromingen zoals de Jazz en de Blues zich ontwikkelden en hoe je dat tot heden ten dage kunt horen in het aantal akkoorden dat wordt gebruikt in de verschillende muziekstromingen. Hij voegde de muzikale daad bij het woord. Frank de Kleer is één van Nederlands meest bekende ukelele spelers en staat bekend als de ‘zingende gitarist’.
Op 13 en 14 januari 2017 was het dan zover: de excursie naar Leuven nam een aanvang met het gedachtegoed uit de lezing van Edwin van Meerkerk. Aan de excursie naar Leuven namen 22 leden deel. In museum M was een tentoonstelling ingericht met kunstwerken, tapijten, landkaarten en andere voorwerpen uit de tijd van Thomas More. Daarmee werd een beeld gegeven van de context waarin de thema’s van Utopia is ontstaan, zoals de verlichting, de ontdekkingsreizen, het nieuwe beeld van het heelal en de tijd enzovoort. De tweede grote tentoonstelling was ingericht in de Universiteitsbibliotheek, een gebouw dat op zichzelf al een bezoek waard was. We zagen hier vooral handschriften en documenten, en vele verschillende drukken van Utopia. De afsluitende stadswandeling bracht de leden onder andere in het stadhuis van Leuven en in de Pieterskerk, dat een schitterend schilderij van Dirk Bouts herbergt. De stadsgidsen die ons waren toebedeeld waren zonder uitzondering bevlogen, deskundige vrouwen die een absolute meerwaarde gaven aan de excursie.
Op 5 februari 2017 werd een traditionele en gewaardeerde activiteit van de vereniging nieuw leven ingeblazen: de start van een buitenlandse culturele studiereis. Het betreft een 22-daagse reis langs de oude koningswegen van Iran/Perzië, verzorgd door reisbureau Parsaban in Amsterdam. De reis van 22 dagen wordt gehouden eind maart 2018 en betreft een rondreis langs de belangrijkste steden van Iran zoals Teheran, Isfahan, en Shiraz, maar zij neemt ons ook mee door het westelijk deel van Iran. Daar zullen we meerdere Unesco werelderfgoed plekken gaan bezoeken. Het behoeft dan ook geen nadere toelichting dat de reis binnen enkele dagen was volgeboekt.
Net als voorgaande studiejaren is ook in 2017 een Cultuurwetenschappelijk Atelier georganiseerd. Het accent ligt bij het Cultuurwetenschappelijk Atelier niet zozeer op het inwinnen van inhoudelijke kennis over het object, maar wel op het leggen van verbanden tussen sub-onderwerpen, waarbij de verschillende invalshoeken van deelnemers tot nieuwe of onverwachte wendingen en inzichten kunnen leiden die de deugdelijkheid en verantwoording van het antwoord versterken. Dit jaar sloot het thema sloot aan bij het jaarthema Erasmus. Centraal stond De Lof der Zotheid, met als vraag in hoeverre De Lof der Zotheid van Erasmus een weerspiegeling is van de tijd waarin Erasmus leefde? Het was een boeiend interactief onderzoek door een klein groepje bevlogen leden.
Op 14 maart 2017 heeft Dr. Akerboom, universitair docent van de Theologische Faculteit Tilburg, het gedachtegoed van Luther vergeleken met die van Erasmus. Nadat we eerder aandacht hadden geschonken aan de christelijke humanisten Erasmus en Moore werd in het Lutherjaar 2017 de nadruk gelegd op de hervorming in religieus denken en doen van Luther. Dr. Akerboom is ondermeer bekend geworden door zijn dissertatie waarin hij het dispuut over de vrije wil tussen Erasmus en Luther beschrijft. In zijn lezing gaf hij een overzicht van de overeenkomsten en verschillen tussen Luther en Erasmus. Verder behandelde hij de correspondentie tussen beiden. De belangrijke overeenkomst tussen Luther en Erasmus is dat ze een hervorming van het instituut van de rooms-katholieke kerk wilden. De wijze waarop ze dit zich voorstelden was verschillend. Luther was hierin volgens Erasmus te hard en stellig terwijl Erasmus veel genuanceerder was. Erasmus was de diplomaat en Luther zeker niet. Luther wilde de instituties laten verdwijnen voor een nieuw model. Erasmus gaf in zijn correspondentie rond 1519 aan dat Luther te fanatiek, zelfs polemisch en gevaarlijk was. Erasmus wilde geen theoloog zijn maar wilde disputeren en schreef in het Latijn en maakte verwijten naar de theologen, die meer theoretisch de schrift van de Kerkvaders ad fontes zouden moeten bestuderen en volgen. Luther schreef in de taal van het volk en was veel minder theoretisch maar praktisch gericht. Rond 1524 stonden beiden in hun zienswijze diametraal tegenover elkaar. Erasmus hing de theorie van de vrije wil aan en Luther die van de predestinatieleer. Luther miste bij Erasmus God’s genade en zag de mens als een onvolmaakt wezen. Hij verwierp de vrije wil en predikte de absolute genade. Erasmus vond dit absurd, paradoxaal en te polemisch.Akerboom gaf aan dat er het laatste jaren ongelooflijk veel vertaald werk van Luther is verschenen incluis de correspondentie met Luther. Maar ook dat er nog veel brieven onvertaald zijn gebleven. Opmerkelijk is dat er geen geschriften van Luther zijn in gedrukte vorm.
Nog een buitenlandse excursie hield in 2017 de Suster in haar greep. Samen met de studieclub actuele kunst werd een bezoek gebracht aan het Skulptur Projecte in Münster en aan de Documenta in Kassel. Het Skulptur Projecte wordt eens in de 10 jaar georganiseerd en de Documenta eens in de 5 jaar. Ook deze excursie naar beide tentoonstellingen was in een mum van tijd volgeboekt. De 17 deelnemers trokken met eigen vervoer of gezamenlijk in een busje voor een 4 daagse excursie langs beide tentoonstellingen. Een Nederlands sprekende Duitse als gids in Münster en een Engels sprekende Kroaat als gids in Kassel hebben ons ingewijd in beide tentoonstellingen.
In Münster was het LWL-Museum für Kunst und Kultur het trefpunt voor de twee uur durende toer langs enkele kunstobjecten. En zoals wel vaker bij hedendaagse kunst: enige uitleg over de bedoeling(en) van de kunstenaar en/of discussie over mogelijke interpretaties kon geen kwaad. De objecten stonden verspreid door de stad, veelal in de openbare ruimte, maar ook in vrij toegankelijke gebouwen.
In Kassel was er veel ruimte in het programma om de over het stadscentrum verspreide locaties te bezoeken. Coba Fokkema en Jo Neus verzorgden vrijdagavond al de aftrap met een tour de horizon. Onbetwist hoogtepunt en blikvanger is het uit – in tal van landen – verboden boeken opgetrokken Parthenon van Martha Minujin op de Friedrichplatz. Een levend kunstwerk in de zin dat bezoekers boeken mogen blijven aanleveren om meer pilaren te kunnen voltooien. Grootste trekkers waren verder het Fridericianum, de Documenta Halle, de Neue Galerie en het Kultur Bahnhof. Op zondagmiddag stond een begeleid bezoek aan de Neue Galerie op het programma. Dit museum toont diverse kunstwerken die refereren aan roofkunst en de restitutie aan joodse families, zoals de boekenkast van Maria Eichhorn. Daarnaast trekken onder andere tekeningen, schilderijen en archiefmateriaal van Lorenza Böttner en een 80 minuten durende, prachtige, sfeervolle film van Amar Kanwar.
Op 25 juli 2017 was het dan alweer zover: tijd voor de afsluitende bijeenkomst van het studiejaar. Dit jaar was er een zeer boeiende lezing met rondleiding over de Utrechtse Immuniteiten, in het bijzonder de Sint Marie, verzorgt door Leny Noordermeer. Een deel van het huidige Mariaplein behoorde tot aan de reformatie tot de immuniteit (claustrale singel) van de voormalige Mariakerk. Hier stonden een aantal kanunnikenhuizen, waarvan Mariaplaats 22 een voorbeeld is. We kregen een volledig beeld van een boeiend verleden.
Na de lezing nam Leny de deelnemers mee voor een rondleiding in de buurt, terwijl een paar mensen achterbleven in de Oude Rooms-Katholieke Aalmoezenierskamer om de hapjes te bereiden. Ondanks de renovatie van de regentenkamer kregen de achterblijvers en later ook een aantal vroege terugkomers nog een rondleiding door het gebouw en langs de schilderijen (waaronder een originele Bloemaert) van huismeester Frans. Daarna was er veel ruimte om bij te praten onder het genot van een drankje en zelfgemaakte hapjes. Een goede opkomst, een mooie locatie, prachtig weer vormden maakten deze lezing een tot een perfecte jaarafsluiting.
Website
Communicatie is ook binnen een studentenvereniging van levensbelang. Een goed functionerende website waar leden up to date informatie krijgen is daarbij een belangrijk hulpmiddel. Vorig studiejaar was al veel aandacht besteed aan het vernieuwen van de website. Het afgelopen jaar is de vernieuwing verder doorgezet. De lay out en de indeling is verder aangepast, zodat het brede aanbod aan bijeenkomsten, lezingen en excursies snel in het oog valt. Ook wordt er nu periodiek direct vanaf de website een nieuwsbrief verstuurd naar de leden met directe links naar de website. Een website met een fraaie opzet is één ding, het vullen en up to date houden is een andere. Goede online communicatie bestaat alleen met een tijdige en volledige vulling met informatie. Bestuur, leden van studieclubs en andere actieve leden van de vereniging dragen steeds meer goede informatie aan. Dit proces is groeiende. Met de voorzitters van de studieclubs is een bijeenkomst geweest over de wijze waarop het beste informatie voor en door leden kan plaatsvinden. Nieuw aan de website is ook dat met ingang van dit studiejaar belangrijke lezingen op video worden vastgelegd en nadien via de website opnieuw te beluisteren, te zien en te beleven zijn. In vroeger dagen moesten we volstaan met een beknopt schriftelijk verslag. Nu blijft de hele lezing voor het nageslacht bewaard en eenvoudig te raadplegen. Een digitale zege voor wetenschappelijk onderzoek. We kregen al veel positieve feedback. U vindt de lezingen van Herman Pleij en van Edwin van Meerkerk op de website terug. Een goed voorbeeld voor de website van de Open Universiteit.
Introductiedagen nieuwe studenten
Het is u vast al bekend: de open universiteit is flink aan het reorganiseren. Het curriculum waarin veel studenten moeten studeren wordt almaar strakker. De vele veranderingen zijn niet altijd even makkelijk te begrijpen, zeker niet voor nieuwe studenten die hun weg willen vinden in de wir war van cursussen en verplichtingen die moeten worden aangekomen. Daarnaast geven veel beginnende studenten aan meer behoefte te hebben aan contacten met andere studenten om tijdens en naast hun studie ervaringen met elkaar te delen. Omdat de mogelijkheden voor het ontmoeten van medestudenten beperkt zijn, en ook steeds beperkter worden door de ontwikkelingen binnen de OU, heeft het bestuur van de Suster het plan opgevat in deze leemte te voorzien door middel van een soort koffieochtend waar ontmoeting voorop staat. Geen programma, geen lezing, geen voorbereiding, maar gewoon praten met elkaar over de studie, over problemen en successen, over regelingen die je niet begrijpt, over de behoefte aan een maatje om mee samen te werken, over wensen ten aanzien van de vereniging, enzovoort.
Bij de eerste bijeenkomst op 1 juli jl. waren vier ‘nieuwelingen’ aanwezig en twee bestuursleden. De gesprekken maakten duidelijk dat deze opzet in een behoefte voorziet. Er is veel besproken, opgehelderd, verbonden, bediscussieerd. In oktober zal de tweede bijeenkomst plaatsvinden; we denken aan zo’n vier keer per jaar. Hoort, zegt het voort, iedereen is welkom.
Komen en gaan van leden
Met verdriet hebben afgelopen jaar kennisgenomen van het overlijden van drie van onze zeer gewaardeerde leden. In de loop van het jaar kregen wij het bericht dat Elly Hertzberger enige tijd geleden is overleden. Zij was de eerste voorzitter van het bestuur van Suster Bertken. Elly was een van de oprichters van de club die de studenten cultuurwetenschappen bijeen bracht om culturele activiteiten te ondernemen. En die formule werkte want binnen korte tijd was er een grote groep die met elkaar musea bezocht, lezingen bijwoonde, gespreksgroepen organiseerde over film, muziek, poëzie en literatuur. Suster Bertken werd in het land bekend door de culturele reizen die regelmatig werden georganiseerd, zoals naar New York, Rusland, Syrië. Zij heeft ook de naam Suster Bertken bedacht.
Tineke Klinkenberg was een flamboyante verschijning binnen onze vereniging en daarnaast altijd zeer actief. Zij heeft een aantal jaar de gedigitaliseerde tentamenbank beheerd en was lid van de cateringcommissie.
Tot slot is Jacques van de Staak ons ontvallen. Hij was een zeer aimabele, musische man. Hij woonde op Texel, maar kwam graag over naar Utrecht op het vaste land voor activiteiten van onze vereniging. De laatste jaren kwam hij met name voor de studieclub literatuur. Hij logeerde dan in Utrecht in een pied á terre dat hij leende van een vriendin.
Zij blijven in onze herinnering.
Al enige jaren schommelt het ledental van Suster Bertken rond de 160. Het afgelopen jaar zijn we gegroeid van 165 naar 172 leden. Acht leden hebben hun lidmaatschap actief beëindigd en helaas hebben we er 12 vanwege wanbetaling moeten schrappen. Herhaalde verzoeken om te betalen hadden bij hun geen effect. Jammer, want we koesteren natuurlijk elk lid. Gelukkig stond daartegenover dat er 19 nieuwe leden zijn ingeschreven. We zijn heel blij met deze aanwas want dat is een teken dat de Suster ook bij nieuwe studenten in een behoefte blijft voorzien.
Inning van de jaarlijkse contributie blijft een aandachtspunt. Een goede oplossing voor een soepele contributiebetaling hebben we helaas nog niet gevonden. Het bestuur houdt zich aanbevolen voor suggesties. Voorlopig doen we een sterk moreel appel op onze leden om de contributie tijdig te voldoen; ondertussen zoeken we verder naar slimme en aangename methoden voor het betalen van de contributie.
De Suster heeft de ambitie om nog wat verder te groeien. Het bestuur wil vooral inzetten op enthousiaste nieuwe studenten van alle leeftijden. Met een gevarieerde mix van studenten kan de vereniging ook op de langere termijn vitaal blijven.
Namens het bestuur van Suster Bertken,
Manfred Weisz,
Voorzitter