Op 25 september 2024 bespraken we het boek ‘Frankfurter Schule’ van Thijs Lijster. Het boek behandelt een stroming in de filosofie die ongeveer een eeuw geleden in Frankfurt ontstond en die als “Kritische Theorie” grote invloed heeft gehad en nog altijd heeft. De filosofen van de Frankfurter Schule hebben veel gepubliceerd in soms zeer dikke boeken die niet allemaal bekend staan om hun transparantie. Lijster is het gelukt om in minder dan 150 pagina’s een bijzonder helder en informatief overzicht te geven van de betekenis en ontwikkeling van de Frankfurter Schule en dat is een grote prestatie.
In dit verslag geef ik geen overzicht van de stroming maar verwijs hiervoor graag naar de vele korte beschrijvingen die op het internet te vinden zijn. (bijv. https://filosofie-blog.nl/de-frankfurter-schule/, https://de.wikipedia.org/wiki/Frankfurter_Schule en https://www.greelane.com/nl/science-tech-math/sociale-wetenschappen/frankfurt-school-3026079/.
In de inleiding schrijft Lijster: “Naast de actualiteitswaarde valt ook de wetenschappelijke en filosofische relevantie van de denkers van de Frankfurter Schule nauwelijks te overschatten. Ze stonden in het centrum van de filosofische en (sociaal)wetenschappelijke debatten van hun tijd, waren pioniers in het bestuderen van popcultuur, en hebben een enorme invloed gehad op het ontstaan van latere onderzoeksterreinen als cultural, gender en postcolonial studies – zelfs al kregen ze vanuit die hoek veel kritiek te verduren. Ten slotte traden ze op als publieke intellectuelen: ze spraken zich uit over allerlei maatschappelijke kwesties en slaagden er zo in ook een niet-academisch publiek te bereiken.”
Al in de jaren dertig van de vorige eeuw deed de Frankfurter Schule onderzoek naar het ontstaan van rechts-radicale bewegingen. Hierdoor heeft de stroming vrij plotseling opnieuw een grote actualiteitswaarde gekregen, in Nederland maar ook elders. Lijster geeft in zijn boekje mooie verwijzingen naar de huidige situatie in de politiek en andere zaken. De theorieën van de Frankfurter Schule zijn zeker nuttig voor analyse van allerlei onderwerpen. Daar staat tegenover dat er voor problemen doorgaans geen oplossing wordt (of kan worden) geboden.
Bij onze discussie vroegen we ons af of het kapitalisme werkelijk de bron is van veel hedendaagse ellende en onlust (zoals Lijster suggereert) of dat het om een algemener verschijnsel gaat. Verder kwam het begrip autoriteit uitvoerig aan bod en in verband hiermee het fascisme. Bijna als vanzelf ging onze discussie na enkele omwegen over op de huidige politieke situatie in Nederland. Er is veel kritiek, onlust en ook sprake van diverse crises. Zouden sommige problemen minder gemakkelijk zijn ontstaan als we in Nederland een constitutioneel hof zouden hebben?
We hadden veel waardering voor het boek. Interessant is het laatste hoofdstuk “De actualiteit van de Frankfurter Schule”. Hier bespreekt de auteur ook critici van de Frankfurter Schule zoals Peter Sloterdijk en Bruno Latour. Het boek eindig met een citaat van Max Horkheimer, een van de oprichters van de Frankfurter Schule: “Filosofie confronteert het bestaande, in zijn historische context, met de claim van zijn conceptuele principes, om de relatie tussen beide te bekritiseren en ze zo te overstijgen.”
Voor een alternatieve blik met tegelijk een korte beschrijving van de Frankfurter Schule zie: https://existentialcomics.com/comic/251 en https://existentialcomics.com/comic/257