In september bespraken we het boek “Spinoza. Vijf wegen naar de vrijheid” van Maarten van Buuren. Het is een mooi geschreven boek dat de gedachten van Spinoza behandelt en ook vergelijkt met die van zijn tijdgenoten en voorgangers. Met name de overeenkomsten en verschillen met het denken van Aristoteles, de stoïcijnen (Seneca, Epictetus, Marcus Aurelius), Descartes en Hobbes worden uitvoerig en op heldere wijze geanalyseerd. Dat betekende echter niet dat we een populair geschreven boekje onderhanden hadden. Van Buuren heeft een doorwrocht werk geproduceerd dat veel aandacht vereist maar dat dan ook veel inzicht oplevert. We oordeelden unaniem heel positief over dit boek.

De vijf wegen van de vrijheid zijn het streven naar zelfbeschikking, de ontplooiing van macht, het volgen van de intuïtie, samenwerking met anderen en het streven naar vrijheid. Het streven naar vrijheid wordt behandeld in het hoofdstuk “Spinoza en het liberalisme”. Van Buuren schrijft: “Ten opzichte van het klassieke liberalisme dat een accent legt op de geestelijke en materiële autonomie van het individu, tekent Spinoza’s liberalisme zich als een pleidooi voor geestelijke emancipatie en dienstbaarheid aan het collectief. Liberalisme bestaat voor Spinoza in het streven naar geestelijke emancipatie. […] In dit samengaan van individueel en collectief belang zit de oplossing van het probleem waar het liberalisme nooit een bevredigende oplossing voor heeft kunnen vinden namelijk hoe het belang van de enkeling verzoend kan worden met het belang van allen.” Met deze zinnen heeft Van Buuren de betekenis van Spinoza voor onze eigen tijd willen tonen en daarmee heeft hij zijn boek in de actualiteit geplaatst.

Even actueel is ook de discussie over de vrije wil. Volgens Spinoza bestaat de vrij wil helemaal niet omdat die is verdwenen ten overstaan van de wetten van de natuur. Zelfs God beschikt niet over een vrije wil. De natuur verloopt volgens een eeuwig gelijkblijvende en volmaakt wetmatige ordening die samenvalt met God. Enerzijds verdedigt Spinoza een volstrekt determinisme en ontkent hij het bestaan van de vrije wil. Anderzijds is hij een hartstochtelijke voorvechter van de vrijheid, maar dat is een vrijheid in gebondenheid. De vrijheid bestaat in de onbelemmerde ontplooiing van een natuur die al was voorbestemd en vastgelegd in onze essentie.

Volgende boekbespreking

Het volgende werk dat we onderzoeken is deel 2 “Verbreding van de waarheidsvraag naar het verstaan in de geesteswetenschappen” van het boek “WAARHEID EN METHODE. Hoofdlijnen van een filosofische hermeneutiek” van Hans-Georg Gadamer. Het boek verscheen in 1960 met als titel “Wahrheit und Methode”. In 2014 kwam een goede Nederlandse vertaling uit (isbn 978 94 6004 164 8). We bespreken dit boek op donderdag 8 december 2016 om 19:30 in het OU-studiecentrum in Utrecht. Belangstellenden zijn altijd welkom, ook als je het boek niet (helemaal) hebt gelezen.

Inlichtingen: Willem van Maren 033-2778813, maren008@planet.nl