Op gewelddadige wijze is plotseling in de Verenigde Staten – president en regering vermoord – de macht overgenomen door de Zonen van Jacob, een extreme conservatieve christelijke sekte. Zonder veel tegenstand wordt in de republiek Gilead een totalitair regime ingesteld. Militair, hiërarchisch en geïnspireerd door het Oude testament. Het kleinste vergrijp tegen het regime of het vasthouden aan een andere christelijke denominatie kan worden bestraft met ophanging aan “De Muur”. Het verlaal speelt zich in het centrum van het regime, een voormalige universiteit. Er heerst een strikte verdeling in sociale klassen, herkenbaar aan voorgeschreven kleding. Aan de top de “Commanders”, ondersteund door “Eyes” (geheime politie), Angels “(soldaten die aan het front vechten”) en Guardians”. Vrouwen zijn alle rechten ontnomen. Ze zijn verdeeld in “Wifes”, Daughters”, “ Handmaids”, “Aunts”, “Marthas”.
Vrouwen mogen niet lezen en moeten zich strikt houden aan het uitvoeren van de functies die bij hun rol horen. Offred, de hoofdpersoon van het boek, is een Handmaid. Handmaids zijn toegewezen aan een Commander met als functie zwanger worden en een gezond kind ter wereld brengen als plaatsvervangster van de Vrouw van de Commander die dat niet meer lukt. Een keer per maand is er verplichte paring volgens een bizar ritueel ontleend aan Genesis 30:3. Handmaids dragen kappen om het uitzicht te beperken zodat ze niet worden afgeleid. Ze mogen niet met elkaar praten. Als een Handmaid niet goed functioneert wordt ze een Unwomen en afgevoerd naar de Colonies waar ze ziek zal worden en sterven door het opruimen van radioactief materiaal.
Offred is de verteller. We zien de afgrijselijke wereld van Gilead door haar ogen. Beschrijvingen van het leven in Gilead worden afgewisseld met flashbacks waarin Offred zich herinnert hoe het vroeger was en hoe zij de Gilead revolutie beleefde. Offred blijkt haar gedachten in het geheim te hebben opgenomen op tapes, vele jaren later teruggevonden door historici die de geschiedenis van Gilead bestuderen. Atwood geeft de gedachten van Offred op sobere wijze weer, met beeldende details van de kleine pleziertjes die Offred op de been houden zoals een enkele maal clandestiene sigaret en het bewaren van beetjes boter die ze gebruikt als cosmetica. Het verhaal van de Dienstmaagd is in veel opzichten een onwaarschijnlijk verhaal. Het knappe van Atwood is, vonden wij, dat je als je het boek leest, je een andere realiteit binnen, overtuigend door de consistente, subtiele beschrijving van fysieke details en van de gedachten van de hoofdpersoon.
Van het literaire kunstwerk naar de werkelijkheid: “Door de stijl van Atwoods die afwisselend koele observatie, ontroering, wanhoop, hartstocht en wrange humor reflecteert, legt Ofred het zwarte hart bloot dat schuilgaat achter de kalme façade van een establishment dat bepaalde reactionaire tendensen in onze maatschappij tot hun even logische als huiveringwekkende conclusie doordrijft.”, schreef een recensent. De (Amerikaanse) maatschappij is wel in sommige opzichten veranderd sinds het boek werd geschreven. Ten eerste, pornografie is nu min of meer alom tegenwoordig en er is een diversiteit aan theorieën over gender. Dertig jaar geleden was er een sterke stroming in het feminisme die stelde dat pornografie het voorbeeld was voor seksueel gedrag. Daaruit kwam de opvatting voort dat als je pornografie kunt laten verdwijnen er ook een belangrijke stimulans voor de achterstelling van vrouwen is verdwenen want in de pornografie is de vrouw meestal onderworpen en de man dominant. (Pornografie wordt nogal eens genoemd in Het Verhaal van de Dienstmaagd, zo hebben de Commanders zelfs een eigen clandestien bordeel.) Ten tweede, Conservatieve Christenen hebben veel invloed verloren, behalve voor wat betreft abortus. Dertig jaar geleden dachten de conservatieve Christenen nog dat zij kans hadden om de Amerikaanse cultuur opnieuw tot een christelijke cultuur te maken. Zij waren voorstander van een belangrijke mate van genderongelijkheid, wat nu bij conservatieve jongeren veel minder het geval is.
Is het Verhaal van de Dienstmaagd in de huidige tijd een waarschuwing? Zou een dergelijke maatschappij bij ons ook tot stand zou kunnen komen? We zien steeds meer extremisme om ons heen. Krijgen extremisten straks een kans? Wij zijn kritisch over het functioneren van onze parlementaire democratische regeringsvorm. Als wij echter de waarschuwing van Het Verhaal van de Dienstmaagd ter harte willen nemen, dan moeten wij wel bedenken dat wij zelf eigenaar zijn van onze democratische regeringsvorm. Wij hebben veel kritiek, maar bij de uitvoering van onze burgerplichten beperken wij ons meestal tot het minimum: wij stemmen en verwachten dan dat “zij” het oplossen. Als wij, weldenkende burgers, veel kritiek hebben, zouden wij dan bijvoorbeeld de politieke partijen, de hoeksteen van onze democratie, niet meer met ons lidmaatschap moeten steunen?
Al met al Het Verhaal van de Dienstmaagd was emotioneel om te lezen. En het leverde veel discussie, tien over negen zei de beheerder van het Studiecentrum “ nu moeten jullie er uit”